Сериал өндірісі кемшіліктер арқылы дамиды – Ләззат Таныс­бай

«Қазақстан» телерадиокорпорациясының Басқарма төрайымы Ләззат Танысбай Корпорациядағы телехикаялар өндірісі туралы «Айқын» газетіне сұхбат берді.

Соңғы жылдары отандық телеарналарда тарихи сериал­­­дар жиі түсірі­­ле бастады. Көрерменнің беретін бағасы әртүрлі. «Qazaqstan» РТРК» АҚ басқарма төрайымы Ләззат Таныс­бай­мен осы мәселе жөнінде сұх­баттастық.

– Елімізде отандық сериалдар өндірісінде даму байқалады. Ірі телеарналар төл өнімін өндіруге тырысады. Qazaqstan ұлттық ар­насы да сан сериалды түсіруге тапсырыс берді. Бұл бағытқа ден қоюға не түрткі болды?

– Иә, отандық сериалдар са­ласындағы ілгерілеу, алға жылжу бәріміз үшін қуаныш, белгілі бір деңгейде жетістік деуге болады. Себебі 5-6 жыл бұрынғы жағ­даймен салыстырғанда нарық біршама өзгерді. Қазір Qazaqstan ұлттық телеарнасы жылына 15-16 телехикая түсіреді. Олардың жал­пы бөлім саны 200-ге дейін жетеді. Бұл – үлкен нарық. Бұған дейін жылына 1-2 тарихи теле­хикая өн­дірсек, биыл осы бағытта 6 с­е­риал түсіргелі отырмыз. Мұ­ның бір­неше себебі бар. Теле­хикая – та­рихымызды таны­тудың, бабалар ісі мен олардың өмір жолын келешекке жеткізудің ең дұрыс жолы. Тарихты, тарихи тұлға­лардың өмірін кино тілінде сө­йлету арқылы өткен күнге шегініс жасай аламыз. Дегенмен қазір нарықта тарихи телехикаялар өндірісіне машықтанған ре­жиссерлер мен компаниялар тым аз. Оған қоса, қаржылық жағынан да едәуір қиындықтар бар. Егер маман жоқ, қаржы жоқ деп отыра берсек, тағы ондаған жыл күтуге тура келеді. Сондықтан біз тарихи телехи­каялар санын арттыра береміз деп шештік, осы арқылы саланы да­мытамыз. Иә, опық жейміз, аузымыз күйеді. Бірақ одан қор­қудың қажеті жоқ. Бұл ретте осыдан 13 жыл бұрын түсірілген «Ағайынды» телехикаясын еске алуға болады. Ол кезде тапсырыс беруші біз де, түсіретін топты басқарған Ақан Сатаев та бұл қадамға қорқа-қорқа барған еді. Бірақ қазір мұндай сериалдар саны көбейді. Сол сияқты тарихи хи­каяларға да жол ашуымыз керек, нарық осылай дамиды. Эфирдегі сериалдың сапалы әрі табысты болуы тікелей бюджетке байла­нысты екені өзіңізге белгілі. Кез келген сериалдың сце­нарийіне, кастингін ұйымдастыруға, актер­лер мен режиссердің сыйақысына, монтаж және пост-продакшн жұмыстарына қомақты қаражат жұмсалатынын жақсы білесіз. Бізде мелодрама жанрындағы се­риалдарға 5,2 миллион теңгеге дейін, тарихи сериалдарға 9-14 миллион теңге аралығында қаржы бөлінеді. Әрине, әлемдік на­рықпен салыстырғанда бұл – өте аз. Мысалы, украиналық теле­арналардың өзінде әр бөлімге 50-70 мың АҚШ доллары ара­лығында, ресейлік телеар­наларға тарихи жанрдағы сериалдардың әр бөліміне 150 мыңнан 500 мың АҚШ долларына дейін қаражат бөлінеді. Өзіміз сапасын жиі салыстыратын Түркияда тарихи телехикаяның бір сериясына 300-450 мың АҚШ доллары шамасында қаржы жұмсалады. Бізге келген әрбір өндіруші компания осы мәселені алға тартады. Оның үс­тіне, уақыт тапшылығы бар. Шетелдік телеарналар ұлттық идео­­логияны дамытудың басты құралы ретінде телехикаяларға мән береді. Бұл ретте Түркия тәжірибесін алып қараңыз. Өз сериалдары арқылы туристер санын арттырып жатыр. Яғни, сериал өндірісін дамыту – аса маңызды. Әзірге қолда бар мүм­кіндікті пайдаланып, қаржы, уақыт тапшылығына қарамастан көштен қалмауға тырысып ке­леміз.

– Биыл түсіріліп жатқан туын­дылар жөнінде айтып өтсеңіз. Те­лехикаяларға жарияланатын байқау ашық өте ме?

– Биыл корпорация 197 бө­лімнен тұратын 16 отандық сериал түсіреді. Оның ішінде 34 бөлімді 6 тарихи сериал бар. Олардың кей­бірінің түсірілім жұмыстары бас­талып кетті. Байқау былтыр қыр­күйек айында жарияланып, екі айға жуық уақыт жүргізілді. Бұл туралы ресми сайт пен әлуметтік желідегі парақшаларымыз арқылы ашық жарияланды. Осы уақыт аралығында 77 компаниядан 218 сериал жобасы келіп түсті. Бұ­ған дейін де айтып келеміз, байқау жариялаудағы басты мақсат – отандық сериалдар сапасын арт­тыру және тақырыптар ауқы­мын кеңейту. Ал ұсыныс беруші ком­панияларға қойылатын негізгі талап – телехикаялар өндірісі са­ласындағы тәжірибесінің болуы. Тағы бір назар аударатын нәрсе, тәжірибеден бөлек, телехикая биыл жақсы рейтинг көрсететін болса, келер жылы да сол компа­ниядан келетін жобаны қабылдауға басымдық береміз. Жіберілген ұсыныстардың барлығы көркемдік кеңес отырысында талқыланады. Биыл тарихи бағытта Ахмет Бай­тұрсынұлы, Жәңгір хан, Домалақ ана, Қаныш Сәтбаев, Жұмабек Тәшенев пен Мұқағали Мақатаев жайында телехикая түсірмекпіз. Тарихи сериал өндірісінде бұған дейін жіберген кемшіліктер толық зерделеніп, көрерменнің пікірі ұзақ сарапталды. Өндіруші компа­ниялармен мұның барлығы егжей-тегжей талқыланды. Олар да жауап­­кершілікті сезініп отыр. Осы күзде «Қаныш. Қазына» деген атаумен ұсынбақпыз. Жобаға жа­зушы Медеу Сәрсеке ағамыз кеңесшілік етеді. Режиссері – Ер­лан Нұрмұхамбетов. Ерлан бұған дейін Ұлттық арна түсірген «Айман-Шолпан», «Шырғалаң», «Үзілмес үміт», «Жолайрық», осы мамыр айында ғана тұсауы ке­сілген 100 бөлімді «Замандастар» телехикаясына режиссерлік еткен.

Ал «Ахмет. Ұлт ұстазы» те­лехикаясын Кәрім Мәсімовтың 2011 жылы осы атаумен шыққан кітабының желісінде түсірмекпіз. Сериал түсірілімін жоспарлағанда Ахмет Байтұрсынұлының өміріне арналған зерттеу еңбектерін іздестірдік. Сүйенуге болатын, та­қырыпқа сай жалғыз биогра­фиялық еңбек осы болып шықты. Басына қандай іс түссе де, еш­қашан әділет пен ар жолынан таймаған ұлы тұлғаның қайсар­лығын көрсету аса жауапкершілікті талап етеді. Басты рөлді сомдайтын актер рөліне онлайн кастинг жарияланды. Қазір келіп түскен өтініштерді қарап жатырмыз. Ре­жиссерлікке жас болса да, бір туындысымен-ақ өзін дәлелдеген Мұрат Есжанды бекіттік. Шы­ғармашылық топ құрамында ақын Ұларбек Нұрғалым, Алаш мұрасын зерттеп жүрген жас ғалым Ұшқын Сайдырахман бар. Ал Мұқағали Мақатаевты таңдап отырған себе­біміз биыл ақынның туғанына 90 жыл толды. Жырлары танымал, алайда ғұмырының құпияға толы, жұмбақ болып қалған тұсы көп. Бұл жобаны осы саладағы тәжіри­белі маман, актер ретінде де таны­мал Азамат Сатыбалдыға сеніп тапсырып отырмыз. Басты рөлді Азаматтың өзі сомдайды. Режис­сері – «Полигон» сериалының авторы Ахат Ибраев.

«Домалақ ана» сериалы ар­қылы күллі қазақ әйелдерінің, қазақ аналарының қайраткерлік қырын көрсетсек дейміз. Өткен жылғы «Әл-Фараби» сериалында бірлесе жұмыс атқарған Нұриддин Паттеев жоба жетекшілігіне бе­кітілді. Режиссері – Батырхан Дәуренбеков. Домалақ ана бәрі­міздің ойымызда көркем об­разды бейне ретінде ғана қалыптасқан. Бүгінге дейін аңыз, абыз ананың өмірін шынайы оқиғалар арқылы көрсететін бірде-бір фильм не сериал түсірілмей келеді.

Жалпы, тарих бетінде таң­баланған деректердің көпшілікке, оның ішінде жастарға беймәлім, ашылмаған тұстары көп. Бұл – өткен ғасырларда өмір сүрген қа­зақ зиялыларының бәріне тән десек болады. Жоғарыда аталған тұлғаларды таңдау себебіміз де – осы.

– Айтылған тарихи тұлғалардың арасында Жәңгір хан туралы сериалдың салмағы басым секілді. Батырлар туралы сериалдардың көбі театр қойылымы деңгейінде қалып қойып жататыны бар. Осы қателік тағы қайталанбай ма?

– Бұл сериалдың атауын ба­тырдың өз шын есімімен «Жи­һангер» деп алдық. Кең ауди­торияға арналған теле­визиялық фильм. Осы деңгейде түсіруге барынша күш саламыз. Телехикая Жәңгір ханның Бөкей Ордасында билік құрған жылдарындағы тарихи оқиғаларға негізделіп, сол замандағы ұлттық мәдениет пен білім жүйесін, халықтың күн­делікті өмір сүру салтын си­паттайды. Реформатор ханның саяси аренадағы рөлімен бірге би­леуші сарайындағы ішкі өмірі тарихи фактілерге сүйеніп, көркемдік тәсілмен әрленіп бе­ріледі. Қазақ даласына батыс өр­кениетін әкеліп, көптеген жаңа­лықтың келуіне себепкер болған Жәңгір ханның тұлғасын осы­лайша кеңінен ашуды мақсат етіп отырмыз. Режиссері – Бақыттас Санитас. Сериалға Арман Сқа­былұлы жетекшілік етеді. Түсірілім тобы Бөкей Ордасына барып, зерттеу жұмыстарын жүргізіп келді, ондағы жергілікті тарих­шылармен кеңес өткізілді. Бұл сериалдың актерлерін таңдауға да онлайн кастинг жарияланды.

– Жұмабек Тәшенев те тұтас бір дәуірдің өкілі. Бұған дейін мем­лекеттік қайраткердің бейнесі тек театр қойылымында сахна­ланды. Сериалдағы бейнесі қандай болмақ?

– Иә, бұл телехикаяның да салмағы ауыр, жауапкершілігі зор. Көрерменнің бізден не күтетінін жақсы білеміз. Продакшн ком­панияға Тәшеневтің ел терри­ториясының тұтастығын, яғни Қазақстанның солтүстігіндегі бес бірдей облысты сақтап қалуда сіңірген еңбегін көрсету туралы талап қойылды. Сценарийге ен­гізілді. Тәшенев жерді бөлшек­теуге ашық түрде қарсы шыққан сол кездегі ықпалды тұлғалардың бірі және бірегейі. Мұны келешек ұрпақ білуі және ұмытпауы тиіс деп санаймыз. Там-тұмдап бол­маса, бұл ерлік туралы көп айтыла бермейді. Одан бөлек, Жұмабек Ахметұлының Қазақ жерінде ядролық жарылыстар жасауға қарсылық білдіргені көрініс та­бады. Бір сөзбен айтқанда, өмірінің соңына дейін қазақ халқының құқығын қорғаумен өткен күрескерлігін ашып көр­сететін боламыз. Төрт бөлімді сериалға Жасұлан Пошанов режиссерлік етеді. Сценарий жа­зуда ұлы Саян Тәшенев, келіні Фатима Садыққызы аянбай көмек көрсетуде. Тікелей ұрпағының осылай жанашырлықпен атса­лысып жатқаны біз үшін қуаныш, қолдау. Осы айтылған туын­дылардың қай-қайсына болмасын, әсіресе тарихи телехикаяларға қатысты ақыл-кеңесін беремін дейтін жандар болса, кеңесуге, қажет деп тапқан тұстарын енгізуге дайынбыз және бұл мәселеде әрқашан ашықпыз.

Тарихи сериалдардан бөлек, биыл түрлі тақырыптық бағыттағы телехикаялар түсіріледі. Оның ішінде ешқашан маңызын жой­майтын және әрбір жасаған жо­бамызда өзек етіп отыратын от­басы құндылығы, білім-ғылым, медицина, экология, кәсіпкерлік, қаржылық сауаттылық тақырыбын қозғайтын туындылар бар.

– «Абай» телехикаясы биыл көрерменге ұсынылды. Десе де, көрермен тарапынан бірқатар сын айтылды. Биыл бұдан да ауыр жауапкершілікті арқалап отыр­сыздар.

– Тек сын айтылды деуге келмес. Пікір екіге жарылды. Сын да болды және біз оны дұрыс қабылдадық. Зиялы қауым мен қарапайым көрермендер тара­пынан алғыс та айтылды. Ешкім бейжай қалған жоқ. Былтыр «Абай» ғана емес, «Әл-Фараби» сериалын жарыққа шығардық. Екеуі де ұлы тұлғаларымыз жайын­дағы алғашқы теле­ви­зиялық сериал болды. Оның үстіне, пан­демия кезінде түсі­рілгендіктен, кемшіліктердің бар екенін о бас­тан айттық. Екіншіден, кино да кез келген шығармашылық өнім сияқты көркем дүние. Қалай дегенмен де, режиссердің көз­қарасы алдыңғы орынға шығады. Одан кейін жоғарыда айтып өткен қаржы мәселесі бар. Дегенмен қол қуы­сырып отырмай, нарыққа өнім шығарылуы керек. Көш жүре түзеледі. Сериалдың түсірілім жұмыстарына дайындық сәтінде сериал емес, көбі деректі жоба ретінде түсіруді ұсынды. Жауап­кершілігінен, салмағынан қо­рықты. Иә, бізде де қорқыныш болды. Бірақ қиындықтар мен кедергілерге қарамастан, ғалым­дар мен тарихшылардың кеңесіне сүйене отырып аяқтап шықтық. Келесі мерейтойда бұдан да артық түсірілетініне сеніміміз мол. Сала, нарық осындай кемшіліктер арқылы дамиды.

– Телехикаялар өндірісі, көр­сетілімі, сатылымы бойынша шетел­дік арналармен әріптестік орнаттыңыздар ма? Ұлттық арна өнімдеріне шетелде сұраныс бар ма?

– Теленарық үнемі тәжірибе алмасуды талап етеді. Біздің өнім­дерімізге шетелдік нарықтан қы­зығушылық жоғары. «Абай» се­риалы эфирден өткен аз уа­қыттың ішінде Түркия тарапы­нан сатып алу туралы ұсыныс түсті. Trt Avaz телеарнасы қазір өз тілдеріне аудару жұмыстарын аяқтап, эфирден ұсынуға әзір. «Әл-Фа­раби» Араб нарығына, «Махаббат, қызық мол жылдар» сериалы Ресейдегі №1 онлайн кинотеатр саналатын Ivi.ru платформасына сатылды. «Нағыз әке» телехикая­сына Ресейдің спорттық арнасы қызығушылық танытып отыр. Одан бөлек, телехикаяларымыз Өзбекстан, Ресей, Татарстан, Бо­лгария телеарналарында тұрақты түрде көрсетіліп келеді. АҚШ, Пуэрто-Рико, Канада, Латын Аме­рикасы елдерінің спутниктік, кабельдік арналары мен интернет плаформаларына сатылды. Бұл – отандық өнімдеріміздің та­нымалдығымен қоса, қаржы көзін арттырудың да жолы. Соңғы жылдары бұған аса басымдық беріп отырмыз.

Жуырда Ақпарат және қо­ғамдық даму министрі Аида Ға­лымқызының түркия еліне сапа­рында Түркия тарапы түсірген «Ахмет Ясауи» тарихи сериалын өз елімізде көрсету бастамасы кө­теріліп, Ұлттық арнаның эфиріне қойылды. Өнімді сыртқы нарыққа шығарып қана қоймай, Trt Avaz-дың, әлемдік BBC арнасының үздік деректі фильмдерін қазақ тіліне аударып, өз эфирлерімізден беріп жатырмыз. Тағы бір атап өтетін жайт, Qazaqstan арнасы – отандық теленарықта көркем, анимациялық фильмдер мен се­риалдарға синхронды дубляж жа­сайтын жалғыз арна. Соңғы 2-3 жылдың ішінде әлемдік на­рықты жаулаған Marvel, Disney сияқты компаниялардың ең таң­даулы анимациялық жобаларын дуб­ляждау ісі тұрақты жолға қойылды. Disney-дің бір туын­дысын ды­быстау үшін 40-тан астам маман жұмыс істейді, яғни бір персонажға үш актерден ұсы­нылады. Бұл бағыттағы жұмыста­рымыз алдағы уақытта да жал­ғасады.

– Әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан

Әлихан ИСМАН